آشنایی با شبکه جمع آوری فاضلاب شهری

شبکه جمع آوری فاضلاب یکی از اختراعات مهم بشر به شمار می آید و امروزه در اکثر شهرهای دنیا سیستم جمع آوری فاضلاب راه اندازی شده که وظیفه آن جمع آوری و انتقال فاضلاب از منازل و ساختمانها به تصفیه خانه فاضلاب می باشد. شبکه فاضلاب متشکل از لوله های بزرگ فاضلابی می باشد که با اتصال به یکدیگر شبکه ای را ایجاد کرده اند که فاضلاب از طریق آن به تصفیه خانه منتقل می شود.

در زمان های گذشته که شبکه فاضلاب وجود نداشت از چاههای فاضلابی برای دفع و رهاسازی فاضلاب استفاده می شد. اما در حال حاضر با پیشرفت تکنولوژی دیگر چاه های فاضلابی مورد استفاده قرار نمی گیرند و شبکه فاضلاب شهری جایگزین آن شده است. به وسیله شبکه فاضلاب می توان فاضلاب تولیدی را به تصفیه خانه منتقل کرده و آن را به آب سالم برای طبیعت تبدیل کرد. 

فاضلاب چیست؟

فاضلاب یا پساب به آب های باقی مانده و دورریز گفته می شود که توسط انسان یا صنعت تولید می شود. این آب های باقی مانده بعضا حاوی موادی ضائد است که باعث می شود این آب غیرقابل استفاده شود. اما امروزه از طریق روشهایی این آب ها تصفیه می شوند و دوباره به چرخه استفاده باز می گردند. به طور کلی دو نوع فاضلاب یا پساب وجود دارد که امکان تصفیه آن وجود دارد.

- فاضلاب انسانی

به فاضلاب تولیدی در ساختمانهای مسکونی که شامل فاضلاب توالت، حمام، آشپزخانه و ... می باشد فاضلاب انسانی گفته می شود که حاوی ادرار و مدفوع انسان است و معمولا در چاه های فاضلاب دفع می شود. معمولا فاضلاب را در چاههای فاضلاب یا منبع های مخصوص جمع آوری می کنند و در صورت لزوم با استفاده از دستگاه های تصفیه فاضلاب اقدام به پاکسازی آن می نمایند البته شبکه فاضلاب شهری نیز در بعضی از شهرها وجود دارد که با استفاده از لوله کشی های فاضلاب به محل تصفیه فاضلاب در خارج شهر انتقال می یابد و پس از طی مراحل تصفیه آب پاکسازی شده و بهداشتی را برای مصارف کشاورزی تولید می کند.

ضرورت جمع آوری و تصفیه فاضلاب انسانی آلودگی آن می باشد. لذا برای جلوگیری از انتقال بیماری و افزایش آلودگی شهرها فاضلاب یا پساب تولیدی در شهرها را در تصفیه خانه فاضلاب تصفیه می نمایند. در کنار این موضوع افزایش جمعیت و افزایش تعداد چاه های فاضلاب نیز باید مورد توجه باشد که باعث وارد آمدن خسارت های کلان به طبیعت و آب های زیرزمینی می شود. علاوه بر این باید توجه داشت که بیش از ۶۰ درصد آب مصرفی شهرها به فاضلاب تبدیل می شود و لازم است روش وجود داشته باشد که علاوه بر جلوگیری از ورود این حجم از فاضلاب به محیط زیست، آن را تصفیه کرده و وارد چرخه استفاده نماید. لذا تصفیه خانه های فاضلاب راه اندازی شدند و برای رسیدن فاضلاب به آنها از شبکه جمع آوری فاضلاب استفاده شد.

- فاضلاب صنعتی

فاضلاب تولیدی در صنعت را فاضلاب صنعتی می گویند که معمولا حاوی مواد صنعتی، شیمیایی، فلزات سنگین و ... می باشد را نمی توان در چاه های فاضلاب رها کرد و در تصفیه خانه های شهری نیز قابل تصفیه نیستند. این نوع فاضلاب ها به خاطر داشتن مواد مضر برای طبیعت امکان رهاسازی در طبیعت را ندارند و به همین علت باید آنها را قبل از رهاسازی تصفیه کرد.

معمولا کارخانه ها فاضلاب صنعتی خود را در مکانهایی به نام سپتیک جمع آوری می کنند و توسط دستگاه های تصفیه کوچک مواد اضافی داخل آن را تصفیه کرده و آب سالم تولید می کنند. فاضلاب تصفیه شده یا به عنوان آب در همان مکان استفاده می شود و یا در طبیعت رها می شود.

دفع فاضلاب در چاه های فاضلابی

در گذشته برای دفع فاضلاب از چاه های فاضلاب استفاده می شد و فاضلاب منازل و ساختمانها درون آنها جمع آوری و دفع می شد. به این صورت که در زیر هر ساختمان یک چاه فاضلاب حفر می شد و فاضلاب از مبادی ورودی مانند سینک ظرفشویی، سیفون توالت و کفشوی ها به وسیله لوله های فاضلاب به چاه فاضلاب منتقل می شد و به درون چاه تخلیه می شد. چاه فاضلاب محل تخلیه و جمع آوری فاضلاب ساختمان بود که این چاه ها پس از مدتی پر می شدند و نیاز به تخلیه چاه نیز داشتند.

در آن صورت باید از یکی از شرکتهای لوله بازکنی و تخلیه چاه درخواست شود تا به وسیله تانکر تخلیه چاه فاضلاب درون چاه را مکش کرده و تخلیه نماید. همچنین چاه های فاضلاب به معنی دفع فاضلاب در طبیعت بودند و به همین دلیل حجم زیادی فاضلاب در طبیعت شهرها رها می شد که باعث آلوده سازی محیط زیست و آب های زیر زمینی می شد. دیگر مشکل چاه های فاضلاب احتمال ریزش و تخریب آنها بود که در صورت کهنه و قدیمی شدن نیاز به نوسازی و مستحکم سازی آنها نیز وجود داشت. همچنین جنس بد خاک و عمق چاه نیز از جمله مسائل مهم در حفر چاه فاضلاب می باشند.

گرچه در موارد بسیاری از چاه های فاضلاب استفاده می شود اما باید گفت که این نوع چاه ها خطرات جدی و جبران ناپذیری برای طبیعت دارند. علت هم ساختار این چاه ها است که فاضلاب دراای آلودگی فراوان وارد آن می شوند و توسط زمین جذب می شود. این آلودگی ها به داخل زمین راه پیدا کرده و در نتیجه آبهای زیرزمینی و طبیعت را آلوده می کنند. این البته تمام ماجرا نیست و برخی افراد سودجو برای راحتی کار خود فاضلاب های تخلیه چاهی را رودخانه ها تخلیه می کنند که این مورد خسارات بیشتری دارد.

مضرات استفاده از چاه فاضلاب

به طور کلی چاه های فاضلاب مضرات فراوانی دارند که برخی از آن ها برای طبیعت مضر بوده و برخی نیز برای انسان خسارت بار می باشد. برخی از این مضرات به شرح زیر می باشد.

- آلوده شدن محیط زیست و آب های زیرزمینی
- پرشدن چاه فاضلاب و نیاز به تخلیه چاه و لایروبی
- پرشدن چاه در صورت جاذب نبودن جنس خاک
- مشکل تعیین عمق و حجم انباره بر اساس جمعیت ساختمان
- خطرات ریزش و تخریب چاه ها
- نیاز به نوسازی و مستحکم کردن چاه های فاضلاب
- عدم امکان تصفیه فاضلاب و استفاده مجدد از آن
- آلوده شدن محیط و انتقال بیماری های عفونی

با توجه به تمام موارد مذکور به این نتیجه می رسیم که دفع فاضلاب در چاه ها اصلا روش مناسبی نمی باشد و خسارات فراوانی در پی خواهد داشت. لذا از روشی دیگر برای جمع آوری فاضلاب استفاده شد که آن «تصفیه فاضلاب» می باشد.

شبکه فاضلاب شهری

با توجه به تمام موارد ذکر شده برای حل مشکل ناشی از چاه های فاضلاب و آلودگی های ایجاد شده سیستم جمع آوری فاضلاب یا همان شبکه فاضلاب شهری راه اندازی شد. اکنون بسیاری از شهرهای بزرگ در دنیا دارای شبکه جمع آوری فاضلاب به صورت زیرزمینی هستند که از طریق آن فاضلاب ساختمان ها به مجموعه تصفیه خانه هدایت می شود. شبکه فاضلاب شهری که به تصفیه خانه های فاضلاب منتهی می شود فواید زیادی دارد که یکی از انها تصفیه آب و از بین بردن مواد مضر در آن است.

در عین حال به فاضلاب تولیدی در ساختمانهای دارای چاه فاضلاب هم به وسیله تانکهای جمع آوری فاضلاب به تصفیه خانه ها منتقل می شود و در آنجا پس از تصفیه آب تمیز و قابل استفاده در بخشهای مختلف بدست می آید. شبکه فاضلاب شهری فواید متعددی دارد و از این جهت است که در شهرهای مختلف دنیا از آن استفاده می شود. علاوه بر این که آلودگی منتشر نمی شود، آب هم بازیافت شده و مورد استفاده مجدد قرار می گیرد.

مراحل جمع آوری و تصفیه فاضلاب

مراحل جمع آوری و تصفیه فاضلاب از درب منازل تا تصفیه خانه فاضلاب به این صورت است که در ابتدا فاضلاب های تولیدی در ساختمانها به وسیله سیستم لوله کشی فاضلاب دورن ساختمان جمع آوری می شود و از طریق لوله خروجی فاضلاب ساختمان به شبکه فاضلاب شهری وارد می شود. شبکه جمع آوری فاضلاب متشکل از لوله های فاضلاب بزرگ در کل شهر می باشد و در تمام خیابانها و کوچه ها که ساختمان وجود دارد این لوله های نصب شده اند.

فاضلاب ساختمانها به لوله فاضلاب داخل کوچه یا خیابان ریخته می شود. فاضلاب ساختمان های هر کوچه به داخل لوله اصلی ریخته می شود و این حجم از فاضلاب به حرکت در آمده و به سمت لوله های اصلی حرکت می کند و به آنها ریخته می شود. به همین صورت ادامه می یابد و فاضلاب در نهایت از طریق لوله های اصلی انتقال فاضلاب به سمت تصفیه خانه که در خارج شهر واقع شده است منتقل می شود.

در تصفیه خانه فاضلاب پس از طی مراحل مختلف و استفاده از روشهای نوین علمی تصفیه می شود و فضولات و آلودگی های آن از بین می رود و در نهایت آبی تمیز و روشن بدست می آید که از آن در مصارف کشاورزی استفاده می شود. به علت اینکه این آب دیگر حاوی آلودگی نیست بدون هیچ مشکلی می توان آن را در طبیعت رهاسازی کرد و حتی از آن برای کشاورزی نیز استفاده کرد.

فواید تصفیه فاضلاب

جمع آوری فاضلاب فواید ویژگی های بسیاری دارد که باعث می شود کشورهای مختلف از آن استفاده کنند که برخی از آنها را ذکر می کنیم.

- جلوگیری از آلودگی سطحی محیط زیست
- از بین رفتن بیماری های موجود در فاضلاب و جلوگیری از انتقال بیماری ها
- عدم آلودگی آب های زیرزمینی
- رفع خطرات ریزش چاه و نیاز به لایروبی و تخلیه چاه
- تصفیه فاضلاب و استفاده مجدد از حجم زیادی آب
- عدم نیاز به حفر چاه و رفع مشکلات آن

با توجه به این که سهم زیادی از آب های مصرفی شهرها تبدیل به فاضلاب می شود لذا استفاده از این فرصت جهت تصفیه فاضلاب و استفاده مجدد از آب بسیار مهم است که خوشبختانه این کار در حال انجام می باشد. البته هنوز تصفیه خانه فاضلاب در تمام شهرها راه اندازی نشده و تنها شهرهای بزرگ و کلان شهرها دارای تصفیه خانه می باشند اما این امید وجود دارد که در آینده تعداد تصفیه خانه ها افزایش پیدا کند و شبکه فاضلاب جای چاه های فاضلاب قدیمی را بگیرد.